15-12-2025
Frans Schalkwijk wint Wim Trijsburgprijs 2025
Frans Schalkwijk is de winnaar van de Wim Trijsburgprijs voor Psychotherapie 2025. Juryvoorzitter Anna Bartak reikte de prijs uit tijdens de Dag van de Psychotherapie op vrijdag 15 december jl.
De jury besloot unaniem de prijs toe te kennen aan prof. dr. Frans Schalkwijk.
In zijn onderzoek maakt Frans altijd verbinding tussen theorie, wetenschap en praktijk omdat hij zowel werkt als onderzoeker als als psychotherapeut. Zijn buitengewoon hoogleraarschap aan de UvA zorgde voor het bruikbaar maken van psychodynamische concepten in het onderzoek naar de gewetensontwikkeling bij jongeren. Het vak van de psychotherapie is door zijn werk verbreed naar het terrein van het academische onderzoek naar gewetensontwikkeling en naar de psychodiagnostiek van het geweten, narcisme, schaamte en schuld.
Frans is zijn hele leven werkzaam geweest in de klinische praktijk als psychotherapeut. Daarnaast heeft hij jarenlang een curriculum psychodynamiek georganiseerd waarin hij samen met gastsprekers psychodynamische concepten en theorieën bruikbaar maakte voor een breder geïnteresseerd publiek van psychotherapeuten, psychiaters, gz-psychologen en andere ggz- medewerkers. Met deze zelfde insteek geeft hij al jarenlang lezingen door het hele land en is hij veelgevraagd spreker.
Laudatio door Anna Bartak, voorzitter van de jury
11 december 2025
Er was een interessant detail gedurende ons jury-proces: Chat GPT koos niet voor Frans als winnaar. In de huidige tijd moet je je dan echt afvragen: waarom hebben wij als mensen-jury hem dan wel gekozen? Psychotherapeutische ongehoorzaamheid? Misschien dachten we: gewoon, omdat het Frans Schalkwijk is. Maar dat leek me als speech net iets te kort. Dus: waarin zagen wij de kernwaarden van Wim Trijsburg in het levenswerk van Frans weerspiegelt?
Het werk van Frans Schalkwijk is in meerdere opzichten een wegwijzer voor ons psychotherapeuten: voor ons geweten, én daarmee ook voor onze cliënten. In zijn oeuvre laat hij zien hoe diepgravende theorie, klinische scherpte en maatschappelijke verantwoordelijkheid elkaar kunnen versterken. Hij legt basale concepten van het mens-zijn onder de analytische loep: het geweten, schuld, schaamte, trots, trauma, empathie, ethiek, zelfkritiek, … Hij slaagt erin om deze zeer gelaagde concepten tastbaar en bewerkbaar te maken. Hij heeft ze als bijzonder hoogleraar gewetensontwikkeling experimenteel-kwantitatief en ook kwalitatief onderzocht om vervolgens de vertaalslag naar de spreekkamer te maken.
Waar anderen misschien sneller oordelen, over jeugdige delinquenten, over narcisten, over zichzelf… probeert Frans begrijpelijk te maken wat er ónder het zichtbare en bewuste gedrag ligt. Zijn grote psychoanalytische kennis gebruikt hij om ons anders te laten kijken, ons nieuwe taal te geven en ons te stimuleren om morele en relationele aspecten van lijden expliciet mee te nemen in de spreekkamer. Hij ontwikkelde en model waarin hij het geweten beschrijft als een emotie-regulerende functie, als een “zelfbeeld-bewaker”. Dit vernieuwde zowel de theorie als de diagnostiek rond morele ontwikkeling, met name belangrijk voor de behandeling van jeugdige delinquenten maar ook bij het begrijpen en behandelen van complexe persoonlijkheids-problematiek. Hiermee helpt hij ons hulpverleners om nauwkeurig te kijken en vervolgens een aanpak te kiezen die recht doet aan de complexiteit van het gedrag en de gevoelens van onze cliënten.
Frans schrijft het niet alleen helder voor ons óp, in vele artikelen en boeken. Hij draagt ook zorg voor de dialoog en de structurele ontwikkeling van ons therapeuten door actief te zijn in het opleiden en superviseren, het voorzitten van commissies, en het organiseren en geven van lezingen en studiedagen. Bij Lemion verzorgde hij bijna 10 jaar lang het curriculum psychodynamiek waarmee hij ons bij elkaar bracht en samen liet nadenken over zelfbewuste emoties, onze eigen valkuilen, ons eigen narcisme. Een jury-collega van mij omschreef Frans als volgt: “hij is een aimabel persoon die op vriendelijke wijze velen van ons heeft onderwezen, hij is de ideale docent die al snel veel warme en positieve overdrachtsgevoelens oproept.” En dat deed en doet Frans op vele plekken in ons veld: als opleider bij de NPaV en de NVPP, als voorzitter van de commissie ethiek van de NPaV, of als hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Psychoanalyse. Op deze wijze creëert hij platforms waar theorie, klinische praktijk en verschillende disciplines elkaar ontmoeten, in de geest van Wim, die ook steeds zocht naar dialoog en integratie.
Opmerkelijk is dat Frans dit psychotherapeutische en psychoanalytische gedachtengoed niet alleen begrijpelijker maakt voor ons behandelaren. Hij schrijft ook voor het algemene publiek: over psychoanalyse, over narcisme, over de innerlijke criticus. Daarmee haalt hij basale menselijke thema’s uit de ‘black box’ van de spreekkamer en helpt hij mensen zichzelf en degenen om hen heen beter te begrijpen. In een maatschappij die toenemend rent in plaats van stilstaat bij zichzelf en de ander is dit een belangrijk goed.
Ondertussen zit Frans sinds 1983 bijna dagelijks in zijn spreekkamer met zijn patiënten. Ik heb me vaak afgevraagd hoe hij dit allemaal doet. Zitten er in zijn dag dan toch stiekem meer dan 24 uur? Of ligt het misschien eraan dat hij geen smartphone heeft? Of is ook hierop het antwoord: gewoon, omdat het Frans Schalkwijk is?
Ik moest eraan denken dat ik vier jaar geleden hier op deze plek Greet Vanaerschot de ‘moeder van de psychotherapie’ noemde. Ik stond mezelf toe om deze gedachte wat uit te bouwen. Net als Greet geeft Frans invulling aan essentiële begrippen in de psychotherapie. In die zin zou je ze kunnen zien als “ouders” voor ons psychotherapeuten. En als we dan denken in traditionele gezinssamenstellingen, moeder, vader, zo’n 600 kinderen, kunnen we denk ik stellen dat we ons aan mensen als Greet en Frans veilig mogen hechten en toevlucht mogen zoeken als we willen weten waar ons vak ten diepste over gaat, en waar we naar op zoek moeten gaan in de toekomst.
Frans, van harte gefeliciteerd met deze oeuvre-prijs, ik ben blij hem jou te mogen overhandigen!
