Algemene Rekenkamer brengt oorzaken wachtlijsten in beeld

Het aantal van 11.000 is gebaseerd op peilingen naar de wachtlijsten bij ggz-instellingen, die de koepelorganisaties GGZ Nederland en MeerGGZ in 2018 hielden. Het ligt zo’n 40 keer hoger dan de 250 à 300 patiënten waarmee de staatssecretaris van VWS rekent in het plan van aanpak dat hij in maart dit jaar naar de Tweede Kamer stuurde. De Rekenkamer zegt daarom dat het risico bestaat dat dit plan ‘onvoldoende zal bijdragen aan het verkorten van de wachttijden’.

Jaarlijks geld over
De Rekenkamer noemt het opvallend dat het totale jaarbedrag dat beschikbaar is voor ggz de afgelopen jaren niet is opgemaakt, terwijl er wachtlijsten zijn. Jaarlijks blijft er € 300 miljoen over. De uitgaven aan ggz beliepen in 2017 in zijn totaliteit € 3,6 miljard. Het leeuwendeel daarvan, € 3,2 miljard, ging op aan specialistische ggz. Hiervan maakt jaarlijks ruim een half miljoen patiënten gebruik. Hulp via de huisarts of basis-ggz, waarop jaarlijks bijna 800.000 mensen een beroep doen, kost samen nog geen € 400 miljoen. 

Hoe complexer hoe langer de wachttijd
In het rapport, ‘Geen plek voor grote problemen’, trekt de Algemene Rekenkamer de conclusie: hoe complexer de problematiek, hoe langer de wachttijd. Dat geldt zeker als een ernstige psychische aandoening gepaard gaat met andere problemen of als de patiënt verstandelijk beperkt is. Dat lang wachten op hulp een relatief kleine groep mensen treft, doet niets af aan de ernst ervan. Lang wachten verergert de kwaal, doet een zwaar beroep op de omgeving en leidt uiteindelijk tot zwaardere en duurdere zorg.

Drie oorzaken wachttijden
De Algemene Rekenkamer wijst drie oorzaken aan voor het lang uitblijven van hulp aan deze groep patiënten.

• Financiële prikkels in de bekostiging van de ggz maken het voor instellingen aantrekkelijk om zich vooral te richten om patiënten met lichtere problemen. Er is een gemiddelde prijs per behandeling afgesproken, en die is ruim voldoende voor patiënten met een lichte zorgvraag, maar te laag voor de zware gevallen. Daardoor zijn ggz-instellingen geneigd "de krenten uit de pap te halen", concludeert de Rekenkamer.
• Daarnaast is het aantal bedden in ggz-instellingen de afgelopen jaren verminderd. Dat zou worden opgevangen door meer ambulante behandelingen, maar dit is onvoldoende van de grond gekomen, zegt de Rekenkamer.
• De lange wachtlijsten worden ook veroorzaakt door het personeelstekort in de sector. Werken in de geestelijke gezondheidszorg staat te boek als onaantrekkelijk: er moeten veel onregelmatige diensten gedraaid worden en het salaris is laag. Blokhuis heeft beloofd dat hij met maatregelen zal komen om het werken in de ggz aantrekkelijker te maken.

Conclusie
De Algemene Rekenkamer concludeert dat de aanpak van lange wachttijden gericht moet worden op de groep patiënten met grote problemen. Het plan van aanpak van de staatssecretaris is een stap in de goede richting, zeker in combinatie met een aantal toezeggingen. Zo zal de staatssecretaris erop letten dat de werking van financiële prikkels in de bekostiging van de ggz ‘echt aantoonbaar en substantieel verbetert’ voor de groep patiënten met ernstige problemen. Ook wil hij met maatregelen komen die het werken in gespecialiseerde ggz-instellingen aantrekkelijker maken.

Bron en lees meer: Algemene Rekenkamer

Reactie en oplossingen van 'de Nederlandse ggz'
De Nederlandse ggz herkent en onderschrijft de conclusies van de Rekenkamer. Om dit vraagstuk met succes aan te kunnen pakken is, naast acties op korte termijn, ook een structurele aanpak vereist. De Nederlandse ggz stelt verstrekkender beleidswijzigingen voor, mede omdat de vraag naar ggz jaar in jaar uit blijft groeien. Met het oog op de volgende kabinetsperiode heeft de Nederlandse ggz oplossingen gepresenteerd om de wachttijden in de ggz structureel te verkorten:

1. Zet in op het verlagen van de instroom in de ggz. Door grootschalig in te zetten op preventie en vroegsignalering kan de mentale veerkracht van burgers worden vergroot. 
2. Optimaliseer het gebruik van de beschikbare behandelcapaciteit. Experimenten laten zien dat veel tijd van behandelaren kan worden vrijgespeeld met een drastische vermindering van de administratieverplichtingen. Ook het vergroten van verantwoorde inzet van eHealth en het afschalen van behandeling als gezondheidswinst niet langer mogelijk blijkt, kunnen tijd van behandelaren vrijspelen.
3. Heroverweeg de bekostiging van complexe ggz-behandelingen. We zien dat de huidige prikkels in het zorgstelsel tot maatschappelijk ongewenste neveneffecten leiden

Op korte termijn stelt De Nederlandse ggz voor om ‘versnellers’ naar de acht regio’s te sturen om de samenwerking te versterken. Toezichthouders moeten 'dichter op de bal spelen' en het aantal unieke wachtenden moet in kaart worden gebracht om dubbelingen op wachtlijsten te voorkomen. Een aanmeldpauze bij zorgaanbieders waar de wachttijd langer is dan de afgesproken norm kan wellicht helpen en via zorgbemiddeling van hun zorgverzekeraar zouden patiënten zich dan kunnen aanmelden bij een zorgaanbieder met kortere wachttijden.

• Lees hier het rapport Geen plek voor grote problemen
• Lees hier de reactie van 'de Nederlandse ggz
• Lees hier Volkskrantbericht 11 duizend complexe patiënten blijven te lang zonder psychische zorg
• Lees hier het bericht in NRC Patiënten met ernstige psychische aandoeningen moeten te lang wachten
• Lees hier het bericht op NOS 'Ggz-instellingen halen krenten uit de pap, zware gevallen moeten lang wachten'